قالی بافی در چهار محال وبختیاری : با آداب ورسوم و عقائد و باورهای آنان پیوستگی خاص دارد.این طور که از لا به لای کتب و جزوات مختلف استنباط می شود ، فرش و قالی بافی در این استان از سابقه طولانی برخوردار است اگر فرش را به معنای زیر انداز و کفپوش قلمداد کنیم سابقه ان در این استان بسیار طولانی بوده و به بافته های عشایری ،ایلی می رسد
و عشایر بختیاری به جهت شیوه خاص زندگی ،که دائما در کوچ و زندگی ییلاق و قشلاقی بوده اند به ضرورت رفع نیازهای خود از بافته هایی در ابعاد کوچک و با نقوش خیالی جانوری که به صورت ذهنی باف استفاده می کرده اند .و چون قالی به جهت مصالحی که در آن به کار می رود فاقد دوام و عمر طولانی است بدین جهت نمی توان نمونه هایی با قدمت زیاد را معرفی کرد
زیرا مرور زمان و گذشت ایام تار و پود این دست بافته ها را از هم متلاشی کرده و چیزی برای بررسی باقی نگذارده ولی آنچه مسلم است عشایر بختیاری طبق یک سنت دیرینه هنوز هم به بافت چنین فرش هایی مبادرت می ورزند و اغلب نقوش بافته های آنها با تصاویر حجاری های ساسانی شباهت دارد یکی ا ز بافته های عشایری خرسک می باشد (گبه- خرسک)نوعی فرش مشابه قالی است که در بین عشایر و ایلات و بافندگان روستائی و عشایر یاکن در استان معمول بوده است .
گبه از دست بافت های عشایر بختیاری
این قالی با پرز و خواب بلند و با تعداد پودزیاد که معمولا بین ۳-۸ عدد پس از هر ردیف گره زنی است بافته می شود . خرسک درشت باف بوده و با گوشت زیادی که دارد زیرانداز جالبی برای روستائیان و عشایر به شمار می آید . بافتن گبه با طرحهای ذهنی و ابتکاری – هندسی و نقوش جانوری بویژه شیر که نشانه شجاعت و دلیری است انجام می پذیرد.
نقوش خرسک همچون سایر فرشها نشان دهنده خواهشهای درونی – باورها و اعتقادات بافندگان است
ابن بطوطه در سفر نامه خود از ایذه تا اصفهان می نویسد:
در ایزج(ایذه )قالیچه های سبز رنگ و منقش در سر راهش گسترده بودند…
این مطلب نشانگر رونق و رواج قالی بافی در آن زمان بوده و اشاره به قالیچه این معنا را می رساند که تولیدات عشایری از دیر زمان تا کنون به فراخور زندگیشان در ابعاد قالیچه بافته شده ، زیرا انتخاب این اندازه در درجه اول به هنگام کوچ قابل حمل و نقل بوده و در ثانی قالیچه برای فضای محدود زندگی ایلی کاملا مناسب به نظر می رسد .
برای قالی بافی استان چهار محال وبختیاری نمی توان تاریخ مشخصی بیان کرد به طوریکه فرش بافی به شیوه ذهنی باف (عشایری )دارای قدمتی طولانی است و سابقه ای که از بافت قالی با نقشه در این استان حکایت کند به دوران شاه عباس صفوی می رسد به طور مشخص تاریخ قالی بافی با استفاده از نقشه شطرنجی به زمان قاجار و حدود دویست سال پیش می رسد که توسط محمود خان چالشتری از شهرهایی چون اصفهان و کرمان به چالشتر آورده شد
مناطق مهم تولید فرش
فرش بافی اکنون در اکثر خانه های شهری و روستئی رایج می باشد ولی فرشهای کنونی دیگر همچون گذشته با ظرافت و تکنیک قدیم و مواد و خامه دستریس و رنگرزی گیاهی صورت نمی گیرد . بلکه بیشتر فرشهای تولیدی با رنگهای جوهری و مواد نامرغوب و نقشه های غیر اصیل بافته شده و تنها هدف از بافت رسیدن به دستمزد می باشد . ولی هنوز هم در بعضی از مناطق مثل چالشتر و غیره فرش هایی با همان اصالت و کیفیت خوب تولید می شود که باید روز به روز توسعه یابد.
در اینجا به مناطقی که دارای سابقه فرش بافی هستند اشاره می کنیم:
۱- چالشتر۲-سامان۳-فرخشهر۴-شلمزا۵-جونقان-۶-گهرو-۷- حاجی آباد۸- بلداجی-۹-فرادنبه۱۰- شهرکرد ۱۱- شمس آباد۱۲-عشایر یلمه باف۱۳- ارژنگ-۱۴- بابا حیدر و غیره
مشخصات فرش های استان
از مشخصه های فرش های استان در هر طرح ونقشی که باشند به طور خلاصه بدین شرحند.
۱-قالیهای بختیاری در ابعاد قالیچه و ۳۲ و به ندرت ۴۳ و بالاتر می باشد
۲- نقوش فرش های استان به صورت هندسی – گیاهی –جانوری و برگرفته از محیط زیست به صورت ذهنی باف یا با نقشه می باشد.
۳- فرشهای استان در هر طرح و نقشی که باشند به منظور استفاده برای زیر پا تولید می شود .
۴- رج شمار فرشهای این منطقه از حدود ۱۷-۳۵ می باشد
۵- رنگرزی قالی های بختیاری اصولا گیاهی است
۶- نوع خامه های مورد استفاده از پشم دستریس است
۷-بعضا قالی های قدیمی بختیاری پشم در پشم و تک پود هستند.
علاوه بر موارد فوق در استان چهار محال وبختیاری در زمان خوانین بختیاری فرشهایی به دستور و فرمایش و نظارت مستقیم زنان خوانین تولید می شده که به بی بی باف معروفند. این نوع قالی ها در ابعاد بزرگتر مانند ۴۶-۲۳-۵/۳*۵/۲و غیره بوده که رج شماری بالاتراز ۳۰ داشته است. نوع مواد این فرش ها نیز از بهترین و مرغوبترین مصالح بوده است . اکنون این فرشها دیگر تولید نمی شوند ولی گاها نقشه آنها در رج شمار پایین تر مورد استفاده قرار می گیرد. علاقه مندان به فرشهای بختیاری در خارج از کشور قالی استان را بر اساس :
الف:ریز بافت بودن
ب:رنگرزی ثابت(گیاهی)
ج:نقشه و طرح اصیل
به سه درجه تقسیم می کنند که قالی های بی بی باف و چالشتری در ردیف اول وفرش های مناطق دیگر بنا به خصوصیاتشان در رده های بعدی قرار می گیرند.
انواع فرش های بی بی باف
انواع مختلف قالی های بی بی باف متاسفانه تعدادی محدود آن هم در اختیار بعضی از گنجینه داران داخلی و خارجی می باشد که دسترسی به آن امکان پذیر نیست .
در اینجا به معرفی انواع فرش های بی بی باف می پردازیم
۱- خشت از اندازه قالیچه تا
۲- سرو کاج
۳- کف ساده
۴- نوعی قالی با تپنقشه تمام سرو
۵- نوعی فرش با نقشه بته قهر و آشتی که تماما زمینه را پر می کرد . این نقشه از قالیچه تا اندازه ۴×۶بافته می شد
۶- نقشه چهار فصل قالی ۴×۳
ارزش قالی های بی بی باف
این قالی ها به خاطر قدمت و کیفیت و استفاده از مواد و مصالح خوب ونقشه مناسب دارای ارزش فراوانی است به طوریکه یک متر مربع از قالی های بی بی بافت از ۸۰ تا ۱۲۰ هزارتومان ارزش دارد . امید است دست اندرکاران فرش و بافندگان برای بافت قالی از مواد ومصالح مرغوب استفاده کرده و فرش هایی همچون بی بی باف تولید نمایند
خوانین و بی بی های معروف که به فرش اهمیت می دادند
۱- یوسف خان بختیاری معروف به امیر مجاهد خان شمس آباد
۲-حسینقلی خان بختیاری
۳-یحیی خان(دستنا)
۴-مرتضی قلی خان صمصام (شلمزار)
۵- تیمور بختیار
۶- عبدالکریم خان سالار ارفع
۷-لطیف خان فروزنده خان شهرک
۸-خدا رحم خان(خان چالشتر)
بی بی های معروف
۱- بی بی ماه خواهر امیر مجاهد
۲- بی بی قمر زن چراغ علیخان صمصام السلطنه
۳-بی بی سلطان همسر چراغعلیخان صمصام السلطنه
۴- بی بی خاتون جان(قهفرخ)
۵- بی بی آقا بیگم اسفندیاری(قهفرخ)
۶- بی بی خدیجه همسر خدا رحم خان
۷-بی بی عظیمه(اردل)
نقشه های معروف استان
در این قسمت به نقشه های معروف استان اشاره می کنیم
۱-نقشه های بی بی باف
۲-نقشه های چالشتری(خشتی- قابی-سرو وکاج-لچک وترنج-گلدانی-گل مینا-قاب سماوری و غیره
۳- طرح های ایلی گله دار بافی
۴-بته ای
۵- طر حهای هندسی
۶- خرسک(طرحهای جانوری)
۷-یلمه
۸- گل پتو
۹- درختی
۱۰- نقشه های تلفیقی
۱۱- نقشه های تصویری
دیدگاهتان را بنویسید