جاجیم چهارمحال وبختیاری : جاجیم بافی یکی دیگر از صنایع دستی استان می باشد که به دست زنان عشایر بختیاری وعشایرترک(قشقایی)ساکن استان بافته می شود . این زنان با دقت و حوصله تمامی مراحل جاجیم بافی را انجام داده و بافته های زیبایی تولید می کنند. جاجیم بافی از دیر باز در بین عشایر بختیاری رایج بوده و اکنون نیز در بعضی از نقاط عشایری و روستائی به دست زنان گمنام تولید می شود . جاجیم بافی یکی از پیچیده ترین بافته هایی می باشد که در بین عشایر بختیاری به چهار کوجی معروف است.
بعد از بافت چند تکه آز آنها را در امتداد طولی به هم دوخته و به عغنوان زیر انداز رختخواب پیچ (چاچب) ورو انداز مورد استفاده قرار می دهند
متعلقات دار جاجیم چهارمحال وبختیاری
دار جاجیم تشکیل شده است از تعدادی ابزار و مصالح مختلف که هر کدام در بافندگی نقش خاص دارند در اینجا به معرفی یک یک آنها می پردازیم
الف:دار
ب:تخته زیر پایی
ج: سوزن یا قلاب کنار کش(اینجک)
د: سه پایه
ه:چهار کوجی یا چهار (قمش)
و: کمانه
ز:نگهدارندهکمانه
ح:شانه(کرکیت)
ط:تکه چوبی از جنس کناره به نام شیش یا (قشقشی) به اندازه یک مداد
دار
دار جاجیم همچون دار بافته های زمینی دیگر بوده و تمامی مواردی که دارهای زمینی سنتی وجود دارد در این دار نیز دیده می شود از جمله زیردار و سر دار تخته زیر پایی کناره کش که مانع از جمع شدن ،کناره های بافت میشود . تفاوتی که دار جاجیم با دار های دیگر دارد اول طول زیاد چله آن است و دوم کاربرد چهار کوجی به جای یک کوجی و سوم اینکه دارهای جاجیم بافی چوب هاف یا پشت پیز ندارند بلکه عمل هاف را وسیله ای به نام کمانه انجام می دهد .
کمانه چوبی محکم به طول ۲۰ سانتی متر وازجنس بلوط می باشد که به دوسر آن طنابی وصل می شود هر یک از این طنابها به یک کوجی وصل می شود در دار جاجیم برای چهار کوجی دو کمانه به کار میرود که هر کمانه به ترتیب به دو کوجی متصل می باشد کمانه اول به کوجی اول و دوم و کمانه دوم به کوجی شوم و چهارم ولی به خاطر عرض کوجی در سر دیگر کوجی ها دو کمانه دیگر قرار می گیرد که جمعا چهار کمانه می شود این کمانه ها توسط چوب نگهدارنده که به سه پایه(چاتمه) متصل است بالای کوجی ها آویزان می شوند.
به طوری که برای بالا آوردن کوجی اول باید سر کمانه اول از روی چوب نگهدارنده پایین آورد تا سر دیگر آن بالا رود این عمل عینا با کمانه قرینه که در سمت دیگر دار است میبایست انجام شود تا کوجی اول یکنواخت بالا رفته و چله دهانه باز کند برای بالا رفتن کوجی دوم باید دو سر دیگر همان کمانه ها پایین آورده شوند و سر قبلی مانع بالا رود . این عمل باعث می شود کوجی اول پایین آمده و کوجی دوم بالا برود به ترتیب برای بالا و پایین رفتن کوجی سوم و چهار باید با کمانه دوم همین کار انجام شود
جاجیم
نحوه چله کشی
بافنده برای شروع کار چند گلوله نخ پشمی در رنگهای مختلف (رنگرزی گیاهی) را انتخاب نموده تا در مرحله چله کشی مورد استفاده قرار دهد
مرحله اول :پس از مشخص شدن زیر دار و سردار و طول فاصله آنه از هم بافنده ابتدا سه یا چهار نخ را تابانده و به عنوان کناره پیچ فقط در یک طرف دار به زیر دار و سر دار متصل می کند و مراحل چله کشی را درست از بغل کناره پیچ شروع می کند در چله کشی طبق معمول سه نفر مورد نیاز هستند .
نفر اول نزدیک زیر دار – نفر دوم پشت سردار و نفر وسط به عنوان واسطه کار رفت وبرگشت گلوله نخ را انجام می دهد این مرحله دقیقا مانند چله قالی دوانیده می شود
مرحله دوم: بعد از چله کشی نوبت به گذاشتن چوب بین دهانه ها می رسد در هر مرحله می باید دو چوب در دهانه قرار داده شود . دهانه اول که از نحوه چله کشی به دست آمده که با گذاشتن یک چوب این کار انجام میشود برای چوب دوم بافنده نخ های تار های زیر یکی یکی بالا آورده و چوب دوم را در دهانه ایجاد شده قرار می دهد
مرحله شوم برای عبور چوب سوم بافنده نخ های تارهای زیرین مفابل چوب دوم را بالا آورده و در دهانه ایجاد شده چوب سوم را قرار می دهد.
بعد از مرحله چوب سوم بافنده تارهای زیر چله مقابل چوب سوم را بالا آورده و در دهانه ایجاد شده چوب چهارم را قرار می دهد
بعد از قرار دادن چهار تکه چوب در دهانه نوبت به کوجی پیچی می رسد برای این کار بافنده به موازات هر چوب یک ریسمان نخ عبور می دهد (چهارریسمان )بعد از این کار کوجی پیچی را از چوب اول شروع می کند و با قرار دادن یک تکه نی قطور (خیزران)بالای چوب اول به عنوان کوچی طبق مراحل کوجی پیچی این کار را انجام می دهد با این تفاوت که نخ مورد استفاده برای کوجی پیچی فقط به تارهای روئی متصل می شود.
کوجی پیچی کاملا در عرض چله های روئی انجام می شود بعد از اتمام کوجی اول نوبت به کوجی پیچی چوب دوم می رسد که طبق روش قبل چوب نی به عنوان کوجی دوم بالای چوب دوم روی چله ها قرار می گیرد ومراحل اتصال نخ های کوجی پیچی چوب سوم و چهارم می سد که انه نیز بدین منوال انجام می شوند .بعد از انجام مراحل کوجی پیچی بافنده چوب ها را یکی یکی از لای چله ها بیرون می آورد زیرا کوجی ها خود عمل دهانه باز کردن چله را انجام می دهند . بعد از این کار سه پایه (چاتمه)بالای چهر کوجب قرار گرفته تا کمانه ها را کوجی ها متصل کند این کار طبق روش پیش گفته انجام میشود و بعد چوب نگهدارنده از میان کمانه ها گذشته و دوسر آن با طناب به سه پایه متصل می گردد . بعد از این مرحله چله آماده بوده و بافنده می تواند با بالا و پایین اوردنکمانه ها در چله دهانه ایجاد کند و مراحل بافندگی را انجام دهد با باز شدن هر دهانه یک پود رنگی می گذرد که با کرکیت عمل شانه زنی انجام میشود . اگر بنا به عرض تارهای رنگی از پودی به همان رنگ چندین بار استفاده شود تا طول پودر رنگی برابر با عرض تارهای رنگی شود در بافت نقش چهار خانه پدیدار میشود و اگر چله کشی در رنگهای مختلف و با دقت و سلیقه انجام شود با این روش بافتی دقیق به وجود می آیدلازم به ذکر است که در جاجیم بافی فقط از یک طرف انجام میشود چون بعد از اتمام بافت جاجیم به چند قسمت برش خورده و تکه ها از وسط به هم دوخته می شوند طوری که کناره پیچ در دو طرف آن قرار می گیرد
دیدگاهتان را بنویسید