کلاه نمدی خسروی بختیاری

انواع کلاه نمد:

یکی از مشخصه های اصلی پوشاک بختیاری کلاه نمدی می باشد که بین بختیاری ها دارای اهمیت خاصی است در گذشته استفاده از کلا ههای نمدی در بین اکثر مردم ایران رایج بود . شکل های کلاه قدیم به خصوص در زمان قاجاریه کمی با کلاه های قدیم به خصوص در زمان قاجاریه کمی با کلاه های فعلی تفاوت داشت .

و فرق آن در بلندی آن بود . عشایر بختیاری هنوز به سنتهای گذشته پای بند هستند و استفاده از این قبیل کلاه ها را الزامی می دانند.

در اسناد و مدارم مربوط به قبل از جنگ جهانی اول ،کلاههای استوانه ای خیلی بلند با انتهای تقریبا صاف را نشان می دهد که به طور مستقیم روی سر گذاشته می شود و تا روی گوشها پایین می آید .

تا حدود سال ۱۸۸۰ میلادی کلاه خوانین غالبا سفید و کلاه دیگران سیاه بوده است در اوایل قرن بیستم فقط کلاههای سیاه وجود داشته است . امروزه دو نوع کلاه وجود دارد

طرح انواع کلاه نمد

که هم از لحاظ رنگ و هم از نظر شکل تفاوت کلی دارد که کلاه خسروی سیاه رنگ و به شکل استوانه است. انتهای ان اندکی برآمده می باشد . و از ارتفاع آن به طور محسوس کم شده است (حدود ۱۲ سانتی متر )این کلا هها خاص اشخاص مسن و خوانین است .

حتی اگر این خوانین جوان باشند به هنگام فراغت،این کلاه در پس سر و یا بر عکس در جلوی آن و به حالت کج تا آخرین حد گذاشته می شود و این آخرین حالت بر رفتار جنگی و پر خاشجویانه مربوط می شود و من باب مثال مناسب ایستادن در مقابل دوربین عکاسی است (ژست گرفتن) شو کله یا شب کلاه را مردان جوان ،مجرد و اشخاص فقیرتر به سر می گذارند این کلاه ها از یک نمد ضخیم تر ساخته می شو دکه معمولا رنگ آن قهو ای خیلی روشن و یا قهوه ای خیلی تیره است .

نکته:خسروخان سردارظفر کلاه مخصوصی برسر میگذاشت که به مرور مورد استفاده ی بزرگان بختیاری واقع شد .امروز اصطلاح کله خسروی بازمانده ی آن روزهاست .به نقل از سایت دکتر عدیوی قنبری

مراحل تهیه کلاه نمد:

مراحل کلاه مالی به شرح زیر است

مواد و مصالح مورد نیاز

۱- کرک یا پشم جدید معروف به استالادین

۲- لاجی و چک(مشته حلاجی)

۳- پشم بز

۴- صابون

۵- تیغ(برای تراشیدن مو های اضافی کلاه)

۶- تاوه

۷- ذغال- هیزم-(چراغ)

۸- پوسته انار و زاج سیاه

۹-قالب چوبی(از جنس چوب چنار ، کبود و چوبهای سخت و محکم)

۱۰- زدو مایعی مثل کتیرا جهت آهار دادن

۱۱- کیسه حمام

۱۲-تخته سنگ جهت(کلاه سنگ کردن)

۱۳- قیچی برای صاف کردن لب کلاه

روش کار

کلاه مال ابتدا کرک مورد نیاز را با کمان حلاجی در دو مرحله زده و بعد کرکها را روی سطح گود تاوه ریخته و با پاشیدن آب (نم آب)شروع به مالیدن می کند در هر بار مقداری صابون مایع (طبق روش نمد مالی )روی کرکها ریخته تا باعث چسبندگی کرکها به هم شود استاد کلاه مال در حین مالش با حرکات دست کرکهای فشرده شده را گود نموده و تا حدودی شکل کلاه را بدست می آورد .

مرحله صابون کاری و پاشیدن آب آنقدر ادامه پیدا می کند تا کلاه حدودی از ضخامت آن کاسته شود در اینجا کلاه مال کلاه را لوله کرده و با ضربات دست به کار خود ادامه می دهد .

بعد از این مرحله کلاه را به روی قالب برده و با ضربات دست کلاه را به فرم قالب در می آوریم کلاه مال بار دیگرکلاه را قالب بیرون آورده و مرحله طبقه را که شامل مراحل موی اول و موی دوم و سوم می باشد را در تاوه انجام می دهد فبلا زیر تاوه در یک گودال اجاقی قرار داده شدهکه با حرارت ملایم آن باعث گرم شدن تاوه می گردد.

مراحل اول ودوم و سوم عبارتست از تیغ کشیدن به سطح کلاه می باشد که این کار پرز های اضافه را از بین برده و سطح کلاه را یکدست می کند بعد از این کار نوبت به چرخه کردن می رسد که کلاه مال در روی تاوه با حرکات دست و انگشتان فرم اصلی کلاه را بوجود می آورد تا براحتی در قالب جای گیرد

بعد از چرخه کردن کلاه در هوای آزاد خنک می شود و بعد از سرد شدن کلاه با آب فراوان شستشو می شود تا کف صابون از جسم کلاه خارج شود که اینجا استاد با فشار آب داخل کلاه را خارج نموده و در حالیکه نم دارد به کمک قیچی لبه های اضافی کلاه را دور بری می کند و کلاه را نم دار بر روی قالب منتقل می نماید.

بعد از اینکه بر روی قالب چوبی قرار گرفت با کمک تخته سنگ عملیات کلاه سنگ انجام می شود زدن ضربات پی در پی باعث می شود که نمد کلاه نازک تر شده و اندازه مطلوب بدست آید. کلاه مال در این قسمت کلاه را از قالب جدا کرده و در آفتاب می خشکاند بعد از خشک شدن می بایست کار رنگرزی روی کلاه انجام شود.

استاد برای رنگرزی ۴۰ کلاه ۱۰۰ لیتر آب را درون دیگی ریخته و یک من پوسته انار به آب اضافه می کند و با حرارت آتش آن را به جوش می آورد کلاهها داخل این دیگ (۴ ساعت) می جوشند تا رنگ آنها قهوه ای (تریاکی )شود.

سپس کلاها از دیگ خارج شده و در آفتاب خشک می شود تا نوبت به زاج جوش کردن می رسد . در این مرحله نیز در دیگی که محتوی ۱۰۰ لیتر آب و ۴ کیلو زاج سیاه می باشد کلاهها را غوطه ور می کندتا حدود ۴ ساعت بجوشد .

همه کلاههای قهوه ای با زاج جوش شدن کاملا سیاه می گردند که پس از خنک شدن در آفتاب مراحل بعدی آماده می شوند.بعد از خشک شدن کلاه مال با استفاده از مایع ژله ای (زدو)که مانند کتیرا می باشد سطح داخل و خارج کلاه را با این مایع آغشته می کند و با انگشت کاملا به خورد کلاه می دهد و بلا فاصله کلاه را رو ی قالب قرار داده و کلاه سنگ می کند

 مایع زدو باعث می شود که کلاه آهار پیدا کرده و ضربات سنگ روی کلاه موجب می شود که کلاه فرم دائمی به خود بگیرد . سپس استاد مرحله سنگ پا کشیدن و لیف زدن را شروع می کند سنگ پا باعث می شود که کرکهای زائد از تنه کلاه جدا شده و بدنه اصلی کاملا فشرده تر گردد.

کار لیف زدن هم بلا فاصله انجام می شود . این کار باعث صیقلی شدن کلاه شده و ظرافت آنرا بیشتر می کند . استاد کلاه مال بعد از لیف زدن پنبه ای را با نفت آغشته کرده وآنرا شعله ور می کند و با نزدیک کردن به سطح داخل و خارج کلاه پرزها و زائد های کرک را می سوزاند.

بعد از این کار استاد با کیسه کشیدن (لیف زدن)کلاه را کاملا تمیز و صیقلی می کند این مرحله صاف کردن لبه کلاه می باشد . برای این کار استاد اجاق را روشن نموده و تاوه را روی آن قرار می دهد پس از اینکه تاوه داغ شد کلاه با لبه به روی تاوه داغ-کشیده می شود این عمل آنقدر ادامه پیدا می کند که لبه صاف و یکدست گردد.استاد کلاه مال بنا به سلیقه با ایجاد دو یا سه سوراخ در بالای کلاه به عنوان تزئین ، مراحل کلاه مالی را به اتمام رسانده و کلاه آماده عرصه به مشتریان می گردد.