وریس یا شیردنگ بختیاری

وریس از دست بافته های عشایر ایل بختیاری می باشد بافت وریس در انحصار بختیاری هاست ازاین نوع بافته در بین عشایر ترک قشقایی ساکن در استان دیده نمی شود تکنیک بافت وریس یکی از پیچیده ترین و جالب ترین روش های بافت است .

عشایر بختیاری از وریس به شیوه های مختلف استفاده می کنند منجمله زنان در هنگام حرکت با کمک وریس گهواره کودک را به پشت خود می بندند و کار برد های دیگر آن عبارتند از:افسار حیوانات-اوار(نواری که به دور گهواره کودکان بسته می شود )-هچنین بند لباس و غیره

زنان بختیاری در پیاده کردن طرحهای مختلف روی وریس ان را زیبا و منقوش می کنند (ماقل)یک نمونه دیگر از وریس می باشد

که تار و پودش ضخیم تر بوده و اغلب در دو رنگ سیاه و سفید بافته می شود کاربرد ماقل همچون وریس بوده ولی به خاطر استحکام بیشتر در کارهای سنگین از آن استفاده می کنند (بستن بار وغیره)

نوعی دیگر وریس به شیر دنگ معروف است که از ان به عنوان بند لباس (مین هونه)استفاده می کنند.

مواد و مصالح

۱-پشم دستریس(دولاتاب برای تار وپود)

۲-وسیله ای به نام چیت یا(اوربف)

۳-دو میخ چوبی

۴- تعداد مربع در ابعاد ۷×۷ سانتی متر

در حال حاضر وریس بافی نیز همچون هنر های دستی دیگر استان تحت زندگی شهر نشینی قرار گرفته ودارای رونق سالهای پیش نیست اکثر روستاهای و مناطق عشایری که جهت بررسی و تحقیق مورد بازدید قرار گرفت به ندرت به وریس بافی می پرداختند اغلب زنان زیاد بافت وریس را علت اصلی بی علاقگی شان نسبت به این هنر می دانستند و عدهای دیگر این کار حرفه زنان سالخورده ذکر می کردند و بعضی ها نیز استفاده از انواع طنابهای آماده در شهر را به وریس سنتی ترجیح می دادند. تنها راهی که می تواند این هنر های سنتی را از انزواع خارج کند عمومیت دادن این حرف می باشد.

 

چله کشی وریس(شیردنگ)

اولین مرحله چله کشی است که برای شروع کار بافنده با استفاده از دو میخ چوبی که در زمین (فضای باز)کوبیده می شود شروع به چله کشی می نماید .

این میخ ها بر اساس اندازه طول وریس به فاصله زیاد از هم در زمین کوبیده می شوند اندازه وریس ها متفوت است که به طور تقریب از ۲تا ۱۵ متر می باشد نحوه کار بدین ترتیب است که بافنده خامه های مورد نظر در رنگهای مختلف (بنا به طرح دلخواه)را آماده کرده و به نوبت بر اساس نقشه و موقعیت دوال ها چله کشی می نماید

.برای انجام این کار دو نفر مورد نیاز می باشد یک نفر به عنوان نفر اصلی کار هدایت چله کشی را انجام می دهد

و کنار میخ دوم می نشیند نفر دوم دو سر نخ تار را گرفته و به دور میخ اول چرخانده و دوباره به نفر اول می دهد در این قسمت نفر اصلی به کمک یک دوال(مربعی۷*۷ از جنس چوب یا چرم خشک که در هر گوشه آن یک سوراخ می باشد)

مرحله اصلی کار را انجام می دهد طوری که هر نخ ،از چهار نخ،از چهار نخ تار،وارد یکی از سوراخ های دوال می شود و توسط نفر دوم این دوال به وسط چله برده می شود نفر اول هم چهار نخ تار را به دور میخ دوم گره می زند

نفر اول بار دیگر دو تار نخ در رنگهای مورد نظر را به نفر دوم می دهد . نفر دوم مثل مرحله پیش نخ ها را به دور میخ اول تابانده و به نفر اول می دهد در اینجا نیز هر تار جداگانه از سوراخ های دوال دیگری عبور کرده و سر نخ ها به میخ دوم گره زده می شود انجام این مراحل تا آخر چله کشی و دوال بندی به همین نحو انجام میشود.

تعداد دوال های بکار رفته در هر وریس با هم فرق داشته که بستگی به عرض وریس دارد همچنین انتخاب رنگ نخ ها ی تار هم به طرح ونقشه ارتباط مستقیم دارد کلا نقوش وریس به صورت قرینه هستند

یعنی هر طرحی که در یک قسمت عرض وریس باشد عینا در طرف دیگر آن نیز آورده می شود

طوری که هر تعداد نخ رنگی که در دوال های یک قسمت به کار رود قرینه وارد

در نیمه دوم نیز به همین شکل مورد استفاده قرار می گیرد بدین خاطر تعداد دوال ها را در وریس جفتی حساب می کنند برای مثال (۴ جفت ویک لنگ یعنی ۹ دوال و یا ۹ جفت و یا لنگ یعنی نوزده دوال)

در اینجا برای اینکه مطلب روشن تر شود طرحی را در نظر گرفته و نحوه انتخاب رنگ در هر یک سورا خ های دوال را مشخص می کنیم.

 

اگر دوال ها را با نقشه شطرنجی مقایسه کنیم هر سوراخ دوال به منزله یک خانه از ۴ خانه ،شطرنجی در هر ردیف می باشد . با توجه به طرح فوق انتخاب رنگهای هر دوال در چله کشی وریس فوق بدین شکل است.

در این طرح ۹ جفت دوال و یک لنگ یا ۱۹ دوال به کار می رود بر اساس نقشه شطر نجی از پایین به بالا دوال ها به این شکل چله کشی می شوند ضمنا قابل ذکر است

که این طرح ماقل و در دورنگ سیاه و سفید می باشدلازم به توضیح است که دوال هایی که یک دست از یک رنگ انتخاب شوند را اصطلاحا راستا می گویند. کاربرد دوال در بافت وریس باعث می شود که نقوش در دو طرف آن نقش ببندند

1. 

 

 

تکنیک بافت وریس(شیردنگ)

بعد از آماده شدن چله از ابتدای میخ اول بافنده شروع به شیرازه می کند این کار باعث میشود ابتدای بافت محکم و چله ها ردیف شوند بعد از شیرزاه زدن بافنده با چپ و راست کردن دوال ها وعبور پود

در هر مرحله بافندگی را آغاز می کند

نقش پودر در وریس بافی استحکام وریس و درهم آمیختن تارهای چپ وراست شده می باشد .پود به هریگی که به کار رود در دو طرف وریس دیده نمی شود زیرا پود درست از بین چهر رشته ردیف دوال ها عبور می کند .

پود با هر گرد ش دوال ها از بین چله گذشته و توسط اوارباف(چیت)کوبیده می شود با گردش مجدد دوال ها پود دوباره از لای چله بر گشته و توسط چیت کوبیده می شود

کار چیت عینا مشابه به کرکیت می باشد تنها تفاوت آنها در این است که کرکیت مانند شانه از لابه لای شانه عبور کرده و پود را می کوبد در صورتیکه (چیت) درست در دهانه چله موازی پود قرار گرفته و عمل کوبیدن پود را انجام می دهد. جنس چیت (آواربف)از چوب سختی چون کنار یا کیکم ساخته می شود و شکل آن مطابق طرح زیر می باشد.

 

نکته قابل توجه در پود گذاری رعایت میزان کشش پود می باشد اگر پود زیاد از حد کشیده شود کناره های وریس را لوله می کند ضمنا باید ضربات (اوارباف)در تمام طول بافت یکسان باشد تا وریس بافتی یکنواخت پیدا کند .

روش بافت وریس یکی از جالب ترین انواع بافته های عشایر استان می باشد

زیرا دوال های به کار برده شده در وریس کار کوجی در گلیم – قالی-رندی و حتی جاجیم را انجام می دهد با این تفاوت که چرخش دوال ها به صورت تک تک یا با هم امکان پذیر بوده و قابلیت نقش اندازی آن فوق العاده زیاد است.

بافندگان وریس تماما نقوش به کار برده را به صورت ذهنی باف پیاده می کنند در صورتیکه با دقت و حوصله و استفاده از نقشه شطرنجی می توان نقوش زیبایی در وریس ایجاد نمود .

 

همانطور که قبلا ذکر شده هر دوال چهار تار را در بر میگیرد و چرخش دوال ها به اندازه یک چهارم باعث باز شدن دهانه تارها می شود که در این مرحله پود از این دهانه گذشته و چپت کوبیده می شود .

وبا برگشتن دوال به جای اول دهانه قبلی بسته شده و دهانه دیگری باز می شود که بار دیگر پود از آن می گذرد . علاوه بر چرخاندن محوری دوال ها در تکنیک بافت وریس بافندگان برای ایجاد نقوش متنوع پس از چند تب بافتن دوال ها را بر می گردانند.

این کار باعث می شود که رنگ تار های دوال جابجا شده و در طرح تنوع ایجاد نماید.

 

 

نقوش وریس(شیردنگ)

نقوش به کار رفته در وریس های منطقه تا حدودی مشابه هم هستند که دلیل آن ریشه در اصالت های قومی عشایر بختیاری دارد به طوری که طرحهای مختلف سینه به سینه و نسل به نسل از گذشته به ارث رسیده است .

از جمله نقوش رایج به اره شیر دنگ معروف است که این طرحها یا به تنهایی در وریس بافته می شود و یا به صورت برگشت در حاشیه ،اطراف طرحهای میانی پدیدار می گردد

.
طرح دیگری به نام مورشیجان که

طرح دیگری به نام مورشیجان که در دست باف های عشایر بختیاری دیده می شود

 

تشکیل از چند لوزی به فرم لوزی های (چهار تیه)در گلیم دار جونه این طرح یا به تنهایی ویا همراه طرحی مورگون دیده می شود این نقوش اغلب در وسط وریس به کار می روند و طرح (اره)در دو طرف آن پیاده می شود.
یکی دیگراز طرحهای متداول در وریس های عشایربختیاری به نام(نودرار)می باشد

 

نگاره دیگری که بر پیکره وریس های بختیاری دیده می شود به نقش (تخت طلاس )معروف است این طرح اکثرا در وسط وریس و در بیندو ردیف اره قرار گرفته است.طرحهای وریس منطقه بسیار متنوع و زیباست که همه ناشی از ذهنیات زنان گمنام بختیاری است