نامه ‏ای‏ منتشر نشده از پژمان بختیاری

نامه ‏ای‏ منتشر نشده از پژمان بختیاری:

عباس قنبری عدیوی:

حسین پژمان بختیاری،مترجم و شاعر نامدار معاصر(۱۳۵۳-۱۲۷۹ خورشیدی)۱و خالق مجموعه‏هایی چون خاشاک،کویر اندیشه،اندرز یک‏ مادر و…است.این شخصیت برجسته و ادیب توانا،از یک سو به پدری‏ جنگجو و دلاور-علمیردان خان میرپنج-و از دیگر سوی به مادری فرزانه‏ و شاعر۲-بانو عالم تاج قائم مقامی-منتسب است.به قولی:«نژاد از دو کس دارد این نیک‏پی».۳درباره این چهره ماندگار عرصه قلم و هنر و ذوق، گفته‏های بسیار هست و ناگفته‏های فراوان‏تر.آن چه در پی می‏آید،متن‏ نامه منتشر نشده مرحوم حسین پژمان بختیاری است که متأسفانه به علت‏ رطوبت و نگه‏داری غیر فنی،در حال نابودی است.متن این نامه خانوادگی، روی یک برگ معمولی دفتر و با خودنویس به خط خود«حسین»و برای‏ خواهرش«بی‏بی مهرافروز»۴نوشته شده و به دیار پدری-دشتک‏۵- ارسال گردیده است.

نگارنده کوشش کرده است تا همراه بازخوانی متن نامه،اسم‏های‏ خاص مکان و شخص-اعلام-را با شرح لازم بر اساس آخرین اطلاعات‏ موجود ذکر کند.هم‏چنین،برخی واژه‏ها و کلمه‏ها از لحاظ ادبی،فکری‏ و یا جغرافیایی تبیین گردیده یا توضیح داده شده است.در برگردان متن، به رسم‏الخط اصلی نامه لطمه‏ای وارد نشده است.امیدواریم توضیح‏ها و نکته‏ها،برای علاقه‏مندان جوان و به ویژه دانشجویان مفید باشد.

متن نامه:

بی‏بی مهرافروز عزیزم‏ چندی پیش آقا عباس قلی‏۶کاغذ خواهر بی‏مهر۷مرا آورد؛کاغذی پر از گله از این که من کاغذ نمی‏نویسم‏[.]در صورتی که آقای جعفر خان‏ می‏داند[،]خودتان هم آگاهید که من وسیله کاغذ نوشتن‏۸به شما را ندارم؛ نه آدرس درستی دارید[،]نه کسی را می‏توانم برای کاغذ نوشتن به شما پیدا کنم.

فقط آقای جعفر خان‏۹ممکن بود واسطه شود که بی‏خبر حرکت‏ فرمودند[؛]یعنی چند روز پیش از عزیمت این جا تشریف آوردند[،]ولی‏ موقع لازم دیگر مراجعه ننمودند.به هر حال من همیشه خیالم پیش‏ شماست و آرزوی ملاقات همه را بخصوص خواهر عزیزم را دارم‏[،]ولی‏ روزگار هیچوقت نمی‏خواهد خانواده ما با هم باشند[؛]مخصوصا حالا که شما گرفتاری زیاد دارید[.]خداوند بچه‏هایت را حفظ کند.باز شما وضع‏تان بهتر از منست‏[؛]چون جمعیتی هستید[،]ولی من غیر از مادری‏ بداخلاق که جانم را به لبم آورده است‏[،]کسی را ندارم‏[.]به هر صورت‏ راضی به رضای الهی هستم.یعنی غیر از این چاره ‏ای ندارم.

عزیزم از قول من به همه کس سلام و عرض ارادت برسان،اگر بگویم به واسطه گرفتاری اسم هیچکس به خاطرم نمانده است‏[،]باور کن‏[.]خدمت آقای جعفر خان عرض سلام مخلصانه دارم‏[.]حقیقتا خداوند وجود آن مرد شریف را برای عموم ما به سلامت بدارد[.]من که از رفتار و اخلاق ایشان بی‏نهایت ممنونم.

امیدوارم به این نزدیکی‏ها مأموریتی به اصفهان بگیرم‏[.]۱۰البته اگر خدا خواست و این عمل سر گرفت‏[،]برای دیدار شما وسیله زیاد پیدا خواهم کرد.

اگر نور چشمم آقا اسمعیل‏۱۱به طهران آمد[،]من دو خواهش دارم‏[؛] یکی مقداری جوشیر برای دل درد بچه گربه مادرم بفرستید[و]دوم آن که‏ اگر در دشتک دختر یا زنی باشد که بخواهد در طهران زندگی کند[،]یعنی‏ اغلب در طهران بماند،به من اطلاع دهید که خرج سفر برایش بفرستم‏[؛] زیرا وضع خدمتکار در اینجا خیلی سخت است.آقا عباسقلی از گرفتاری‏ من در این مورد با شما صحبت خواهد داشت‏[.]البته اگر کلفتی بفرستید[،] پیرزن نخواهد بود[؛]در تهران وضع زندگی خیلی سخت است‏[؛]یعنی خلاصه در تمام‏ ماه زحمت کشیده فقط نان و رخت خود و دیگران را تهیه می‏کنم‏[،]اگر دست و بالم باز بود[،]شما را بی‏سوقات‏۱۲نمی‏گذاشتم.

خیلی دلم می‏خواهد روی سیاه و موی نیمه سفید و چشمان قرمز ترا ببوسم‏[.]می‏دانی که من همیشه ترا دوست داشته‏ام‏[؛]زیرا که هزار حق‏ به گردنم داری‏[.]گرچه خیلی هم مرا کتک زدی‏[،]۱۳ولی تلافی کتک‏ها را می‏شود درآورد.کاش می‏توانستیم همه با هم باشیم‏[،]ولی افسوس. خواهشمندم سلام و ارادت مرا به بی‏بی فرنگ‏۱۴برسانید[.]اکنون درست‏ بیست و یک سال است که ایشان را ندیده‏ام‏[.]ولی حضرت علیه بی‏بی‏ بگم جان‏۱۵را خوشبختانه اغلب زیارت می‏کنم.از چیزهایی که آرزو دارم‏[،] یکی هم زیارت بی‏بی پریجانست‏[.]۱۶نمی‏دانم چرا آدم اینقدر با کسانی‏ که در بچگی دیده است‏[،]علاقه دارد[.]افسوس که دیگر آن دوره‏ها برنمی‏گردد

خواهر عزیزم نمی‏دانی چقدر پیر شده‏ام‏[؛]موی سفید و دندان‏های‏ عاریه،صورت سیاه و چین خورده‏[.]خلاصه از خوشگلی بی‏نظیر شده‏ام‏[!] عکس تازه‏ای نینداخته‏ام تا برایت بفرستم‏[.]بعلاوه دیدن عکس امروز من‏ شما را بیشتر دلتنگ خواهد کرد[.]همان بهتر را نبینید.

۲ l

بیش از این اسباب سردرد نمی‏شوم‏[.]از دور روی نازنین خواهر باجان‏ برابرم را می‏بوسم و قربانش می‏روم‏[.]

فرزندان خود و نزدیکانت را دیده‏بوسی می‏کنم.

تصدقت پژمان

تیر ۳۰ جمادی الاول

به آقای آقا عباسقلی که این عریضه‏۱۷را به شما می‏رساند[،]یک دنیا ارادت دارم‏[،]ولی بچه بی‏وفایی است‏[.]شاید هم سردی و خنکی من‏ باعث بی‏مهری ایشات باشد[،]والا ظاهرشان نشان می‏دهد که به زودی‏ مانند جعفر خان مردی بزرگوار و مایه امیدواری ما خواهند شد.

پی‏نوشت و شرح و توضیح متن نامه:

(۱).کویر اندیشه،ص ۸

(۲).مراجعه کنید به مقالات نگارنده درباره زندگی و آثار پژمان:

الف)پژمان ستاره‏ای بر فراز زاگرس بختیاری،فصل نامه بام ایران،ش ۸، ص ۹۱

ب)نژاد از دو کس دارد این نیک‏پی،ادبیات و فلسفه،ش ۷۷،ص ۸۶-۷۸

پ)نگاهی به درون مایه غزل‏های پژمان،ارایه شده به کنگره پژمان‏ (۱۰/۷/۱۳۸۲)

ت)سبک‏شناسی شعر پژمان بختیاری،کیهان فرهنگی،ش ۲۲۹،ص ۶۶- ۶۰

(۳).عنوان مقاله نگارنده در خصوص زندگی و شعر مرحوم پژمان،برگرفته از شعر حکیم توس

(۴).بی‏بی مهرافروز،خواهر ناتنی پژمان(دختر بی‏بی گل اندام الیاسی دشتکی) که در قبرستان سر گردنه سرپیر دشتک مدفون است.وی از زن پدرش یک‏ خواهر دیگر به نام«شب چراغ»و برادری به نام جواد داشت(البته عمه مرحوم‏ پژمان نیز بی‏بی مهرافروز نام دارد).وی همسر مرحوم حسن الیاسی بختیاری و