آشنایی با موسیقی بختیاری

آشنایی با موسیقی بختیاری:

شناخت موسیقی وشعر ایل بختیاری با آنهمه گستردگی وفراخی با آن همه وسعت آن همه معنویت پربارش نه به روزی ،نه ماهی وسالی که سالها مرارت می خواهد .تلاش طلب می کند باید که عمری به پایش صرف کرد.

نه تنها آنچه که می شنوی که با تمام وجودت تجربه می کنی ،با این گستردگی روبرو می شوی ،کناری بشنینی ،به هنگام درد مونس وغم خوار عزیز از کف داده ایی می شوی ،به هنگام عزا ویا دوشادوش مردان وزنان به هنگام شادی در مراسم عروسی وجشن ،شعر وموسیقی بختیاری چیزی نیست که بتوان آن را با گز ومعیارهای شهری سنجید وبرای آغاز آن فلسفه بافی کرد .

صدای دل است .همه وجود است . گونه ایی است از سماع در ایل ، تو یا فرد یا افرادی به اسم خواننده ویا شاعر روبرو نیستی ،همه می خوانند همه می سرایند ،از چوپان دلواپس بختیاری گرفته که شب هنگام بازگشت ((هی بربره ))را زمزمه میکند .

ناز گوسفندان خسته از چرای روزش را می کشد تا زنی که هر غروب به یاد شوی از دست داده خود ((گاگریو ))می خواند ومی گرید در هنگام کوچ زن ومرد کوچک وبزرگ زمزمه می کنند هر کدام آوازی وبیتی وسرودی می سرایند .شعروموسیقی تاریخ ایل است .

شناسنامه قومی است،شرح ناکامی هاشرح رویدادها کوچک وبزرگ است . در بیتهای آهنگین ایل است که جنگاوران زنده می مانند در این بیتهاست که شرح تجلیل از از شیر علیمردان و ابوالقاسم خان پر شکوه وبا تجلیل می مانند . محتوای بیتهای تنها در رابطه انسان با انسان خلاصه ومحدود نمی شود بالعکس در این بیتهابیستر مخاطب کوه است ،دشت است ، صخره است ،آنهم طبیعتی ملموس ،با زردکوه که به راز ونیاز می نشستتد آسمان را که به گلایه می گیردزمین ودشت را که به طعنه می گیرید ،بوی تصنع وساختگی نمی دهد .

در بیتهایش شرف وعشق وعاطفه را خوب می شناسد دلدارش مالامال از حرمت است .دست نیافتنی است . چیزی است مثل خیال طرب انگیز ودلنواز .در این قسمت به نمونه ای اززیباترین و دل انگیزترین بیتهای بختیاری اشاره ای می کنیم

دی بلال :

دی بلال از بیتهای معروف و پر کشش ایل بختیاری است.کمتر بختیاری دیده می شود که لااقل چند بیتی از آن را به خاطر نداشته باشد.دی بلال نوعی سرود همبستگی و سر فصل همه بینهای رایج در ایل بختیاری است. درباره دی بلال روایت بسیار است بعضی را اعتقاد بر ان استکه این بیتها در ابتدا به وسیله شخصی به نام بلال سروده شده ،عده ای دیگر می گویند دی بلال به معنای خواهر بنال یا ای دل بنال است و مربوط به روایت معینی نیست.

بیتهای دی بلال بیتهایی است مالامال از شرح غمها،دوریها ، سختی های روزگار و زمانه ،این بیتها عموماً در تنهایی زمزمه می شودو به دلیل محتوای سوزناک و پردردش مورد توجه همه ایل است و گهگاه در میانه راه کوچ خوانده می شود چند بیت از این ابیات با ترجمه آن از این قرار است:

او دم جاوارگه تون جا پاته دیدم دی بلال

ز زمین رم اسمون مهرت زِت بریدم دی بلال

دی بلال و دی بلال سوز تیه کالم دی بلال

مال به بار نوزین لو دیگلم پیاده و دی بلال

یه داغی گوشه دلم راست نهاده و دی بلال

دی بلال بل موبنالم دی بلال و…

تو کوچ کردی، من مکانت را دیدم،حتی جای پایت را،دی بلال

از زمین به آسمان رفتم،افسرده شدم و از توقطع مهر و محبت نمودم دی بلال

ایل در کوچ است و اسب ماده کم سن، لخت و عریان می رود و نازنینم پیاده

و از ره رفتنش داغی گوشه چپ و راست دلم نهاده

دی بلال و دی بلال بگذار بنالم دی بلال

نمونه این آهنگ را با صدای زنده یاد مسعود بختیاری بشنوید

دو الالی:

بیت دوالالی از شادترین و پر هیجان ترین بیتهای رایج بختیاری هاست. این بیتها عموما برای مراسم عروسی سروده شده و مخاطب در ابیات داماد است.به هنگام عروسی در ایل زنان و دختران ایل این بیتها را همراه با ساز توشمالها می خوانند و شادی می کنند.نکته ظریف در بررسی این بیتها رعایت سنت مرد سالاری در ایل است و احترام و برتری شایان توجهی که به مرد که همان داماد باشد داده شده است.

دوالالی را بیشتر خویشان داماد می خوانند تا بدین وسیله حضور پر قدرت مرد را در زندگی عروس یادآور شوند و بیانی مشابه دوالالی به نام « آهای گل» در وصف عروس نیز خوانده می شود:

در وازکن ، در وازکن شیر داماد رهده به هوش

رختو سیس پهن کنیین ترمه زمینه بنوش

منه دست آقا دوماد خنجر دونه نشون دادسه به دست عروس گو بگر سی ری گشون

در را بازکن در را بازکن شیر داماد به خانه می آید.

رختخوابی از ترمه بنفش برایش پهن کنید

در دست داماد خنجری جواهر نشان است

می دهد دست عروس برای روگشایی و.

آلمان،آلمان:

آلمان،آلمان، بیتهای شاد و مالامال از عاطفه ای است که غالبا در مجالس سرور وشادی خوانده می شوددرباره این بیتها بختیاریها روایت می کنند که در زمان جنگ که آوازه سلاحهای آلمانی در همه جا پیچیده بودبه ایل هم سرایت کرده و بیتهایی تحت عنوان آلمان ، آلمان در ایل سروده شده است. این بیتها اگر چه تحت عنوان آلمان،آلمان رایج است اما در اصل بیتهای عاطفی و پر احساس هستند:

تی کال، جونه دلم ، وای مو بی قرارم

مو زدوری رویت وای طاقت ندارم

دو دری بشکن بیا سر مزارم

کل بزن، سرود بخون ، واکن قطارم

چشم سیاه،جان دلم ،من بی قرارم

من ز دوری تو طاقت ندارم

در را بشکن و…

نمونه این آهنگ را با صدای علی تاجمیری بشنوید

کاگرو :

بیتهای مشهور به کاگرو یا کاگریو به معنای« برادر گریه کن» بین بختیاریها رایج است و در مراسم مرگ عزیزی از ایل خوانده می شود. این بیتها دارای مفاهیمی سوزناک و پر درد هستند و گونه ای راز ونیاز با مرده به شمار می روند و اغلب حکایتی است از خوبیهای یا بزرگی کسی که مرده است.اگر مرده مرد باشد از اسبش،پیراهن خون آلودش، تفنگش یاد می کنند و اگر زن یا دختری باشدحرف از نجابتش،بردبارهایش و هنرش در میان است.کاگریو را زنان بر سر قبر مرده بعد از به خاک سپردنش می خوانند ، زنی می خواند و سایر زنهاگریه کنان جوابش را می دهند:

ترکمون سرحدی عرب به بری

چند به رون رکاوخوت نیری

سرداری نه پوشیدی زهونه در آوه

دشمنی که هوندی لرزه برآوره و …

از ترکهای سرحدی همانند عربهای بیابانی

چقدر می نگری به رکاب اسب خود

سردار پوشیدی و ا خانه خارج شدی

دشمنی که تو را می دید لرزه بر اندامش می افتاد

نمونه این آهنگ را با صدای کوروش اسدپور بشنوید

علیمردان خان:

بیتهای علیمردان خان از جمله بیتهای رایج وآشنای ایل بختیاری است.این بیتها در وصف شخصی یه نام علیمردان خان،از خوانین چهار لنگ سروده شده است.علیمردان خان با توافقی که با سران ایل هفت لنگ پیدا کرد قصد داشت تا قدرت مرکزی را در هم شکند و حکومت رضاخان را سرنگون سازد.

بختیاریها نقل می کنند که او قبل از شروع به کارکابینه خود را نیزتدارک دیده و روابطی را با اصفهان وتهران برقرار کرده بود در طی راه علیمردان خان و اطرافیانش در منطقه سفید دشت در نزدیکی مبارکه با قشون دولتی روبرو می شوند در این برخورد بختیاریها به دلیل نداشتن اسلحه سنگین در مقابل قوای رضاخان شکست خورده و تعداد بیشماری از یاران ،یا روحیه خود را از دست می دهند یا فرار را برقرار ترجیح دادند.

علیمردان خان که مرد شجاع و با اراده ای بود خم به ابرو نیاورده و مبارزه را ادامه می دهد اما به صورت پراکنده. رضاخان در این هنگام ایلخانی را به مرتضی قلی خان واگذار می کند.وی که دایی علیمردان خان بود با استفاده از این خویشی اعتماد او را جلب می کند و قول می دهد در صورت دست کشیدن از مبارزه،برای او از رضاخان رضایت بگیرد،اما به دنبال این ماجرا چون از مبارزه دست کشید او را در تهران اعدام می کنند.اوحتی تا پای چوبه دار نیز کینه و نفرت خود را نسبت به رضاخان ابراز می کرد . شرح دلاوریهای علیمردان خان در بیتهای معروف به علیمردان خان آورده شده است.

مو لر بلیط خورم هفت سال چوپونم

ار بینم قرقره مشق ندونم

شمشیر علیمردان طلای بی غش

زه ده کرد سر ایکشه تا وِ سفی دشت و…

من لری هستم نان بلوط خور که هفت سال چوپانم

اگر مرا به قرقره دار بکشید مشق نظامی بلد نیستم

شمشیر علیمردان طلای بی غش است

برق می زند از شهرکرد تا سفید دشت و

 

ابولقاسم خان :

ابولقاسم خان پسر امیر مفخم از جمله مخالفانی بود که در زمان رضاخان پهلوی سر به شورش برداشت،وی تا مدت زمانی با سر بازان و قشون رضاخان در زرد کوه بختیاری جنگید و تلفات زیادی به قشون نظامی آنروز وارد نمودبعد ها در زمان محمد رضا پهلوی، رژیم موفق شد با دستیاری تیمور بختیاری او را فریب دهد و به تهران منتقل سازد.

هر چند ظاهرا او را امان داده بودند، اما در تهران با دسیسه فراوان او را از میان برداشتند.بیتهای ابوالقاسم خان عموما حکایت از شرح دلاوریها و ستیز ابولقاسم خان با قشون دولتی است و در اصطلاح بختیاری این بیتها«دنگ ابولقاسم» به معنی وصف ابولقاسم خان هم گفته می شود.

شاد اَواقا ابول پیرن گرامی

تا صد سال دال بخوره لاش نظامی

رضی خان بابادی دستم به شالت

لاشم با خوت ببر برنو حلالت

مر جنگه مرجنگه خدا دونه جنگ تفنگه و…

شاد آمد ابولقاسم خان با جامه گرانبها

تا صد سال لاشخور بخوردجسد نظامی

رضی خان بابادی دستم به شالت

جسدم را با خودت ببر بنوم حلالت

مگر جنگ است، مگر جنگ است، خدا داند که که جنگ تفنگ است و…

نمونه این آهنگ را با صدای علی تاجمیری بشنوید

میرزا خیرگرد:

بیتهای میرزا خیر گرد حاوی روایتهایی است در باره یک یاغی به نام میرزا خیرگرد درباره او روایت بسیار است،گروهی می گویندمیرزا خیر گرد از مردم گمنام ایل بود که بر علیه خوانین شورش کرده و بعد کشته شد ،گروهی نیز از شجاعت هایش سخن می گویند بیتهای میرزا خیرگردمحتوای غم انگیز دارد.بیشتر شرح کشته شدن اوست:

فشنگا ستاره ای برنو گاپوز

برگشتی خم گر هده، خوو دم روز

حمایل به گردنم، تفنگ به چوبهونم

چی خیرگرد پیدا نداد به دودمونم و…

فشنگهای ستاره نشانم برنو خوبم

بخت چه تیره آمد که خواب صبحگاه مرا گرفت

قطار فشنگ به گردنم، تفنگم به چوب جلوی چادر آویخته

همانند خیرگرد دیگر در دودمان و فامیل یافت نمی شودو …

نامدار خان:

بیتهای مرسوم به نامدارخان چهار لنگ در توصیف رشادت و شجاعت و جنگ آوری های ایل بختیاری سروده شده است و سخن از جنگها و کشمکش های داخلی بین طوایف و تیره های ایل دارد.بیتهای نامدارخان چهار لنگ نوعی سرود غصه سر دادن در کشته شدن مردان گمنانی است که ایل یادشان را در ابیات نگه می دارد

ستاره مینانه کند ونده به گرده

ای گویل

ممی سین نکشین زینس به پرده

ای گویل و…

ستاره مینا را برداشت و به گردن انداخت

ای برادران

محمد حسین را نکشید،زنش در حجله است

ای برادران و…

بختیار:

یکصد سال پیش جنگی بین اعراب خوزستان و بختیاریها رخ می دهد،جوان شجاعی به نام بختیار در این جنگها از خود رشادت و دلاوریهای بسیار نشان می دهد،در همین جنگ کشته می شود و خواهرش به سوگ برادر می نشیند،به یاد او و شجاعت هایش بیتهای می سراید که در میان بختیاریها به نام بیتهای بختیار مشهور است.

دا وری گرزم بیار،گرز منه هونه

جنگ وستِِِ به هالویل دیر ویم رونه و…

مادر بپا خیز و گرزم را از چادر بیاور

دایی هایم در حال جنگند دیر روانه کمک شده ام و …

شووخی:

بیتهای شوخی که در معنا همان«شبیخون» است اغلب به هنگام جنگ و ستیز خوانده می شود.این بیتها توصیفی است از صحنه های جنگ ورشادت افراد ایل که از خود شجاعت و شهامتی نسان داده اند بیتهای شووخی در واقع منحصر به فرد خاص یا افراد مخصوص آشناو مشخص نیست اغلب ذکر شهامت دلاوران گمنان ایل است و از توصیف ای صادقانه و پر معنایی برخوردار است.

هالویل سیدال بنه، بیاین به جستش

دیدس به کش بار،خین کهده سستش

سیدال بک ومنونی خردن قرونه

ز منه سیصد نفر کشتن گلونه و…

دایی ها سراغ صیدال را بگیرید و به جستجویش بروید

دیدم او را که پهلوی اسب خم شده و خون رفته بی حال بود

سیدال بک و صندونی هم قسم شدند

که از سیصد نفر سوار دو برادر را بکشند و…

سرکوهی:

شکار در ایل بختیاری، تفنن نیست،خود رشته ای است از جنگیدن ونمودی از شجاعت است حرمت شکار در ایل از زمانهای دور سبب سروده شدن بیتهایی گردیده که در میان بختیاریها به سر کوهی مشهور است، این بیتها عموما در ستایش شکار و شکارچی است.

وندونه تیره ودست زیره

زطور تیرکردم،سیل سیره

صیادون منهین به گور تنگه

بلکم به گوشسوم رو بنگه تفنکه

تیری به سر ازیری انداختم،پرتاب تیرم چه تماشایی بود

ابولقاسم خان ضرغام السلطنه:

نخستین اشعار حماسی که با سوز کوچک و دهل همراه می شد حماسه ابوالقاسم خان ضرغاالسلطنه وحرکت قهرمانانه او در جنگ مشروطه بود که بیت سازان آگاه ایل که با حرکتهای حماسی همراه بودند بیت هائی برای او ساختند که در مردم جاری شد متاسفانه در اثر طول زمان از یاد مردم رفت ولی جسته گریخته اشعاری در یاد ها مانده است.

خبر ضرغام وِردِن ز صفاهون جنگ با دشمن کِنهِ سی عهد وپیمون

خبر ضرغام را از اصفهان آورده اند او جنگ با دشمن را به خاطر عهد وپیمانی که بسته دنبال می کند

خبر ضرغامِنِه وِردِن زتهرون مَشروطنِبپاکرد سی خاک ایرون

خبر ضرغام را از تهران آورده اند او مشروطه را به خاطر سرزمین ایران به پا کرده است.

علیداد:

این اشعار که مربوط به رشادت و شجاعت آعلیداد خدر سرخ می باشد

آحسین مونه مکش موتاته زاتُم تیر چشم دشمنون سوار نیاتم

آقا حسین مرا مکش من پسر عموی تو هستم و به مانند تیری در چشمان دشمنان تو بوده و جزء سواران پیش مرگ تو هستم

بی بی مریم:

بی بی مریم که شرح مختصری از زندگی وی را در سایت آورده ایم دختر حسینقلی خان ایلخانی و مادر علیمردانخان مردانی است که در تیراندازی وسوارکاری بی نظیر بود علاوه بر آن جان پناهی بود برای آزادیخواهان مشروطه که به قلعه او پناه بردند و تا پایان نبرد مشروطه و استقرار حکومت عدل و داد در کنف حمایت او ایمن ماندند

کاش بیدوم چی بی مریم سردار زنگل قطار احمایلم ری دس مسلسل

ای کاش من مثل بی بی مریم سردار زنان بودم که قطار به دوشم بود و مسلسل روی دستم

بی مریم تو کل بزن سی علیمردون جنگ کنه وا دشمنون چی شیر میدون

بی بی مریم تو هلهله و شادی کن برای فرزندت علیمردان خان که جنگ با دشمن می کند مانند شیر در میدان

نمونه این آهنگ را با صدای کوروش اسدپور بشنوید

عبده ممدللری:

این عاشق دلسوخته که به وجود آورنده حماسه شعر عبدمحمد للری شد یک جوان گمنام از اهالی للروکُتَکِ بختیاری بود که به خدابس دختری از ایل دل بسته بود ماجرای ناکامیها و دلداگی این دو تن سرانجام به حماسه عشقی جاودانی مبدل گردید.

چارشنبه بیست ویکم موگلِ بردم اردونِسُم ایمیره خوم جاس ایمُردُم