گلیم بافی در چهار محال و بختیاری به غیر از چند روستا به شکل خیلی ساده ای توسط زنان و دختران عشایر انجام می شودنوع ساده ای از بافت در بین عشایر بختیاری با تکنیک ساده گلیم بافت رایج است که بافته هایی راه راهی در چند رنگ بهوجود می آورند
که اغلب به عنوان زیر انداز از آن استفاده می نمایند و یا از این شیوه در وسائل مورد نیاز خود هچون خورجین – نمکدان – سفره آردی و… استفاده می شودگلیم یکی از بافته های اولیه بشرگلیم بافی بوده است که ابتدا با الیاف گیاهی به شیوه حصیر بافته می شده وبعدا از پشمدر بافت آن استفاده گردیده است.
نخستین گلیم های دستباف ،بافت بسار ساده ای داشته و از نخ های تار پودی که یک در میان از زیر روی یکدیگر می گذشته تشکیل می شده و گویا ایرانیان این گونه بافت را از مردم چین فرا گرفته و به سلیقه و میل خود تغیراتی در ان داده اند
گلیم بافی در اکثر نقاط عشایری و روستایی کشور رایج است در حال حاضر گلیم بافی از جمله مشاغل ساکنان دشت مغان ،،اهر و مشکین شهر به حساب می آید و افزون بر این تقریبا تمام روستا نشینان فارس ،باختران ،کردشتان،کرمان کهکیلویه و بویر احمد و آذر بایجان شرقی و غربی با تولید بافت آن آشنایی دارند و نقاط روستایی خوی ،بوکان ،مهاباد،تکاب ،میاندوآب،اشنویه ،سردشت نمین اردبیل ،تبریز ،هرسین ،فیروز آباد،مرودشت ورامین و… از جمله مراکز مهم بافت گلیم محسوب می شوند.
گلیم بافی در استان چهار محال و بختیاری به غیر از چند روستا به شکل خیلی ساده ای توسط زنان و دختران عشایر انجام می شود نوع ساده ای از بافت در بین عشایر بختیاری با تکنیک ساده گلیم بافت رایج است که بافته هایی راه راهی در چند رنگ به وجود می آورند که اغلب به عنوان زیر انداز از آن استفاده می نمایند و یا از این شیوه در وسائل مورد نیاز خود هچون خورجین – نمکدان – سفره آردی و… استفاده می شود
روش کار فقط با بالا آوردن چوب هاف و عبور پود های رنگی از دهانه و کوبیدن توسط کرکیک می باشد.
ازاین شیوه در مناطق روستائی و عشایری استان در بافت زیراندازی بسیار زمخت و ساده استفاده می کنند . به خصوص از این نوع بافت در منطقه بازفت روستای چمن گلی بیشتر دیده می شودکه در بین اهالی به گلیم معروف است این بافته بر روی دار زمین سنتی به شیوه معمول چله کشی و چله آن از پشم دستریس (ضخیم) و پود آن از پارچه های رنگارنگ به شکل طناب می باشد زنان با این پودهای رنگی طرحهای راه راه در زیر زیر انداز خود ایجاد می کنند
در روستای نقنه که در ۵ کیلومتری شهر زیبای بروجن قرار دارد انواع نقوش دیگر رایج می باشد مانند نقوش هندسی ،خشتی(شانه ای) و حوضی رواج دارد ضمنا در روستای امام قیس تیره از عشایر قشقایی به نام دره شوری به بافت گلیم ،خورجین و طرحهای یلمه مبادرت می ورزند
مشخصات دار گلیم بافی:
دار گلیم بافی به ذو صورت زمینی فلزی و سنتی می باشد دارهای فلزی گلیم را به صورت عمودی نیز می توان به کار برد نحوه چله کشی عینا شبیه چله کشی قالی است ومرحله کوجی پیچی نیز مطابق روش قالی می باشد . عشایر قشقایی تیره دره شوری –طایفه بولوردی
گلیم هایی با طول زیاد می بافند که چله آنها در روی زمین و به شیوه سنتی چله کشی می شودعشایر در هنگام کار بر روی بافته های خود اعم از گلیم و غیره از سه پایه چوبی استفاده می کنندزنان در هنگام آفتاب شدید پارچه ای ضخیم روی این سه پایه انداخته تا به عنوان سایه بان محافظی در مقابل نور خورشید باشد .
این سه پایه در بین عشایر قشقایی به چاتمه و در زبان محلی بختیاری به (ملار)معروف است سه پایه علاوه بر کاربرد ذکر شده کار های دیگری نیز انجام می دهد که در جای خود ذکر خواهد شد .چله مورد استفاده در گلیم هم از نخ پنبه ای و چلهء پشمی می باشد و پود آن از انواع پشم های رنگی می باشدگلیم های اهالی ترک زبان نقنه و جاهای دیگر به تبع بافته های قشقایی دارای رنگهای شاد و شفاف است ولی در گلیم های بختیاری از رنگهای تیره تر استفاده می شود
مشخصات دار گلیم همچون دار بافته های دیگر می باشد که عبارتند از
الف- زیر دار(زم)
ب- سردار(سر زم)
ج- کوجی(پیز)
د-هاف(پشت پیز)
ه-کناره کش(جوال دوز)
و- تخته زیر پایی
ز- میخ(زوم بند) مانعی برای شل شدن چله ها
ح- تسمه(کار تسمه محکم کردن دو طرف سر دار می باشد)
کار تسمه مشابه گوه در دار های چوبی و پیچ ریگلاژدارهای فلزی است.
نکته ای که در چله کشی حائز اهمیت است استفاده از ریسمان یا طناب در دو طرف سر دار و زیر دار است به طوریکه هنگامی که نخ توسط نفر وسط به نفر اول داده می شود نفر اول گلوله نخ را زیر دار برده و با چرخاندن دور ریسمان از روی سردار به نفر وسط می دهد نفر وسط بار دیگر گلوله نخ را به نفر دوم داده و گلوله را زیر دار عبور داده بدور نخ ریسمان چرخانده و از روی زیر دار به نفر وسط می دهد و این کار تا آخر ادامه پیدا می کندضمنا نفر اول و دوم مسئول محکم بستن نخ چله و تنظیم آن روی سردار و زیر دار می باشد.
نکته
نقش کناره کش در بافت از اهمیت خاصی برخوردار است ،بافندگان برای اینکه ابعاد بافته هایشان دقیق بوده و سره وکجی نداشته باشد در حین بافت قرار می دهند و به کمک سوزن یا قلاب که در کناره بافت فرو کرده و ریسمانی به سوزن ها می بندد ان ریسمان توسط بافنده محکم کشیده شده و به دو سر تیر چوبی بسته می شود . این کار در دو طرف عرض بافت انجام می شود
کوجی پیجی
کوجی (پیز)یکی از مهمترین ارکان چله کشی می باشد نقش کوجی در چله عبارتست از
۱- تنظیم نخ های چله
۲-چپ و راست کردن تارهای چله برای دهانه باز کردن چوب هاف(پشت پیز) چوب هاف با حرکت بال و پایین خود باعث می شود که چله ها در زیر کوجی چپ و راست شوند.
چگونگی پیچیدن کوجی :
بعد ازاینکه چله کشی تمام می شود بافنده از یک چوب استوانه ای شکل به قطر ۷-۵سانتی متر برای این منظور استفاده می کند این چوب موازی سر دار و زیر دار توسط دو تکه سنگ از سطح زمین بالتر قرار می گیرد .
بعد از اینکه بافنده ریسمانی به شکل طناب را در قسمت بالای کوجی قرار داده و دو سر ریسمان را به دو سر کوجی می بندد ،بعد با ایتفاده از نخ پنبه ای یا پشمی ابتدا سر نخ را به دور یک طرف کوجی بسته و گلوله نخ را را بدور ریسمان کوجی چرخانده و ان را از طرف دیگر کوجی به پایین می برد . و به دور تا زیرین خفت دوم چرخانده و آن را از طرف دیگر کوجی به پایین می برد .
و بدور تار زیرین خفت دوم چرخانده و به طرف بالا می آورد و دوباره گلوله را از یک طرف چوب کوجی به زیر ریسمان برده و با چرخش بدور ریسمان از طرف دیگر کوجی دوباره به طرف پایین می برد . این کار از ابتدا تا انتها چله خفت به خفت انجام می شود بعد از تمام شدن کوجی پیچی سر نخ کوجی دوباره به دور (پیز)بسته و محکم می شود بافنده ریسمان کوجی را محکم تر می کند و با قرار دادن – هاف داخل دهانهء چله ها (به شکل موازی با کوجی) دار آماده برای بافندگی می شود
ابزار مورد استفاده برای دار گلیم بافی عبارتند از :
۱- شانه (کرکیک)
۲- شاخ(برای پایین و بالا کشیدن هاف –پشت پیز )
۳- قیچی یا تیغ برای بریدن سر های اضافی نخ های پود
۴- سه پایه به عنوان سایه بان
تکنیک و روش بافت گلیم:
گلیم بافته ایست بدون پرز ، با نقوش شکسته و زاویه دار با طر حهای هندسی و تجربی و با کیفیتی دورو که قابل استفاده در رنگهای مختلف می باشد
در گلیم از پود دست و ممتد استفاده نمی شود بلکه پود در هر رج به صورت منقطع و نیمه ممتد با رنگهای مختلف بافته می شود
عملا گلیم نوعی ساده باف است شبکه بافت همان بافت ساده است (یکی در میان)و نیز بافته ای را به وجود می آورد که دو رویه است ،یعنی طرح در دورویه ء آن ظاهر می شود . منتها این نوع بافت ،نوع کاملی از کار بافندگی ساده است . تنها بافته ای که در آن نوع بافت،نوع کاملی از کار بافندگی ساده است
تنها بافته ای که در آن نوع بافت تب به تب نبوده و امکان بافت پله ای و ناصاف در آن گلیم می باشد.در نوع ساده باف پود های رنگارنگ که مرحله به مرحله و در خطی افقی و یک دست با استفاده از عملکرد پیز و پشت بافته می شوند و در بافت شومک(رندی)و قالی نیز به خاطر استفاده از گره به دور تار و پود گذاری ممتد در چند مرحله نوع بافت در خطی راست و(افقی)انجام می شود.
ولی در گلیم پود ممتد(یکدست)استفاده نمی شود بلکه پود منقطع (نیمه ممتد )خود ایجاد نقش می کنند و این امکان در بافت آن هست که بنا به سلیقه بافنده هر رج از بافت به صورت ناصاف یا پله پله بافته شود . ولی بافت با این روش مشکل تر می شودطوری که بافنده باید به جای عمل هاف خود چله ها را چپ و راست نموده و کار هاف را انجام دهد. بهتر است بافندگان گلیم سعی کنند در یک خط راست به بافت بپردازند تا چوب هاف کار بافندگی آنها را راحت تر نماید در روستا های ترک نشین بروجن اغلب زنان در بافت گلیم به شیوه ناصاف گلیم بافی می کنند
روش بافت گلیم:
بافندگان گلیم به تناسب رنگ و طرح دلخواه پود را یک در میان از لابلای تارها عبور داده و در هر نقطه که ختم طرح مورد نظر می باشد بر خلاف حرکت اول به عکس و باز هم یک در میان پود را بر میگردانند این کار باعث دورویه شدن نقش در دوطرف گلیم می شود .
به عبارت دیگر بافت گلیم عبارت از عبور نخ های رنگین “پود” از لابلای نخهای ساده “تار”است که به اشکال مختلف امکان پذیر می باشد
ساده ترین شیوه بافت گلیم عبور نخ های پود به صورت یکی در میان از لا بلای نخ های تار است و شکل دیگر آن عبور تار از روی چندین پود یا عبور پود از روی چندین تار می باشد
بررسی نقوش گلیم
بررسی نقوش
در این استان بیشتر از نقوش رندی( در استان معروف به سرانداز ) نقوش تجریدی وخیالی که به طریقی با طبیعت آمیخته است ودر گلیم های عشایر قشقایی ساکن استان از نگاره های آریایی به صورت منفرد استفاده میشود نگاره خورشید آریایی در گلیم های بختیاری به صورت پی در پی (زنجیره وار)می باشد . این نگاره بین عشایر ساکن در نقنه به طرح حرم مطرح است.
خورشید آریایی ها تا بیش از روزگار هخامشینیان بازوان خمیده و منحنی و هیات تقریبا مدور داشته و بعد ها خطوط و اضلاع آن مستقیم و هندسی و زاویه ها قائمه شده است. این نقشها به صورت بسیط و اولیه خود خواه به حالت به حالت مدور و خواه به شکل چهار گوش و شکسته ،تنها در گلیم بافی لر های بختیاری هنوز به چشم می خورد که غالبا نیز شکل پیوسته و زنجیره ای دارد نقش دیگری که در بین گلیم بافان کشور رایج باشد طرح کله قندی یا مداخل می باشد که با رنگهای مختلف در گلیم استان دیده می شود.
طرح کله قندی یا مداخل که در گلیم های استان چهار محال وبختیاری دیده می شود
در بعضی گلیم های استا ن و بیشتر در رندی بافی ها مثل سفره آردی ،خورجین،نمکدان وغیره دیده می شود عشایر بختیاری به آن (چنگ یا پنگ) می گویند که به همان معنی انگشت خمیده می باشد . نقش دیگر در روستای دارجونه به چهر تیه معروف است . یک طرح راج و معمول که در گلیم های دو منطقه دیده می شود فرمی زیگزاکی دارد . عشایر بختیاری به آن دندان موشی می گویند . و اهالی نقنه و تگرگ آب و روستاهای ترک نشین دیگر به آن پیکام اطلاق می کنند
دیدگاهتان را بنویسید