قلعه تاریخی روستای دزک

قلعه تاریخی روستای دزک : دزک از روستاهای بخش کیار،دهستان کیار شرقی،شهرستان شهرکرد اززمره محال چهار گانه(لار ،کیار، میزدج و گندمان) که در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد مرکز استان واقع گردیده است

و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال (۱۳۷۵) ۳۵۸۱نفر اعلام شده است گویش مردم آن فارسی روستایی ومذهب تمامی ایشان شیعه دوازده امامی می باشد از اواسط دوره قاجاریه به این سو،روستای دزک ازنواحی حاکم نشین این منطقه به شمار می آید

وهمپای دیگر نقاط همجوارش یعنی سورک و موسی آباد به عنوان یک منطقه دارای اهمیت تلقی می شود از لحاظ تاریخی نیز همجواری با روستای دستگرد امامزاده ونیز آثار وشواهد تاریخی،نظیر تپه های مربوط به ادوار مختلف استقرار بشر و گورستانهای قدیمی با شیر های سنگی متعلق به عصر صفویه، نشانه های دیگری از اهمیت آن در روزگار پیشین است

در خصوص وجه تسمیه این روستا باید گفت دزک از نظرصورت ظاهری از ترکیب « دز(دژ)» و «ک» حرف تصغیر تشکیل گردیده است و در کل به معنای بنای تدافعی نظامی کوچک می باشد.

همچنین کلمات « دزیان»، «دزیزان» ،«دزدک» و… از همان کلمه دز ریشه گرفته و نشانگر سیر تطور آن در دوره هی مختلف است بر اساس رواستهای محلی در زمانهای دور در ارتفاعات سر به فلک کشیده مجاور روستا،«دژی» وجود داشته که اطراف آن خندقی عمیقی بوده است

وهمین امر سبب شده تابعدها پس از احداث دهکده فعلی کم کم نام «دزک» به این روستا که بنای کلی و نیز کاخ حکومتی اش از آن الهام گرفته شده اطلاق گردد.

این بنا توسط لطفعلی خان امیر مفخم بختیاری از خوانین معروف هفت لنگ بختیاری ساخته شده و ترمیم و باز آفرینی وتزئین دایمی آن از سوی دیگر ساکنینش در واقع بیانگر روزگارقدرت نمایی این گروه و در کنار گذاردن خوانین حاکمیت خوانین چهار بنگ بختیاری و چالشتری، از اواسط سلسله قاجاریه به این سو، از صحنه سیاسی تاریخ منطقه می باشد

بنای فعلی در حقیقت بخش محوری و اصلی مجموعه ای نظامی مسکونی است که توسط خوانین بنام بختیاری در این روستا ساخته شده و متاسفانه گذشت زمان و عوامل تخریبی مختلف سبب شده تا سایر بخشهای این مجموعه عظیم از بین بروداین بنا در طول حیات خود حوادث فروانی راشاهد بوده که مهمترین آنهاایفای نقش در جریان اعاده مشروطیت است.

در آن هنگام این بنا به صورت مرکز ی برای ایجاد تشکل در میان قیام گران بختیاری و اتحاد با انقلابیون عمل کرده است.همچنین علامه فقید علی اکبر دهخدا در ایام مهاجرت خود به اتفاق تعدادی انقلابیون ضد انگلیسی درجریانات جنگ جهانی اول مدتی را در این قلعه به سر برده و با بهره گیری از منابع ارزشمند کتا بخانه ای موجود در آن که نشانگرتوجه وعلاقمندی ساکنانش به علم وادب بوده وپایه های اصلی انتشار«لغت نامه» مشهور خود را بنا نهاده است

ویژگیهای معماری

از نظر ویژگیهای معماری کاخ قلعه مشروطیت که الهام گرفته ازقصرهای اروپایی قرن های گذشته با آرایش ایرانی می باشد که با تزئینات الحاقی دیگر آن،نشانگر نفوذ فرهنگی و توجه به غرب در ان هنگام بوده است.

این بنا با توجه به آب وهوای منطقه در دو طبقه با ایوانهای شمالی وجنوبی مشرف به بیشه های منتهی به کوهستان و رو به قبله ساخته شده است تا اتاقهای همکف حداکثر بهره گیری از نور و گرما در زمستان و اتاقهای طبقه اول بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشد.

پی ها ودیوارهای اصلی بنا به منظور حداقل رساندن تبادل حرارتی به شکل قابل توجهی قطور ساخته شده و با پوششی از آجر درنمای بیرونی واندود کاهگل در نمای خارجی با لایه ای از گچ،سفید کاری و محافظت گردیده است

این بنا دارای چهار برج مخروطی شکل است بدون کاربری نظامی که دو برج قسمت جنوبی سالم و دو برج قسمت شمالی نیمه مخروبه و بیشتر برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده وبه عنوان انبار و زندان استفاده شده اندطبقه همکف و اول بنا، دو ایوان در قسمت شمالی و جنوبی دارد که نور لازم را برای اتاقهای مجاور، زیر برجی و سفره خانه، آیینه خانه و اتاقهای جنبی دیگر فراهم می کند.

همچنین قرینه بنای فعلی در جنوب حیاط داخلی قسمت شاه نشین ونیز در جنب آن ابنیه ها ی الحاقی دیکری وجود داشته که متاسفانه بواسطه عوامل تخریبی مختلف به جز صفه و بخاریهای تزئینی آنه اثر دیگری بر جا نمانده است در حال حاضر این کاخ قلعه۲۰/۵۰۷۶ متر مربع وسعت دارد و با توجه به اهمیت لزوم حفظ هویت فرهنگی آن بهشماره ۱۷۳۱/۳ در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

تزئینات داخلی قلعه دزک

در این بنا انواع هنر های تزئینی معماری قابل ملاحظه می باشد که عموما در طبقه اول بنا به کار برده شده است. در پوشش آجر خارجی سعی شده تا از هنر«آجر چینی» و تلفیق آن با کاشیکارهای لعابی هندسی نقشهای زیبای بیشتری حاصل آیدجالبترین و زیباترین قسمتها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه هستند تالار سفره خانه در گذشته بوسیله فرشی ۵۰ مفروش می شده که متاسفانه در دهه های اخیر مفقودگردیده است.

حاشیه بالایی دیوار های این تالار واطراف در های اصلی و ورودی با گچ بریهای قالبی با نقشهایی اسطوره ای از فرشته، شیر و شکاروفرهاد کوهکن با الهام از داستا نهای هفت پیکر نظامی گنجوی آراسته شده است.همچنین تصاویری از خوانین وبزرگان بختیاری در اندازه های مختلف برای تکمیل تزئینات این قسمت به کار رفته است.

در ایوانهای ورودی و شمالی طبقه اول ستون های گچبری شده ای دیده می شود که با نقوش حصیری شکل بر روی تیر های چوبی آفریده شده اند.اطاق آیینه که در حقیقت یکی از هشت اطاق بازمانده اصیل از این نوع در منطقه می باشد در خور توجه است. این اتاق که دیوارها وسقف آن با آیینه تزئین شده با تکنیک نقاشی پشت شیشه شکوه بیشتری یافته است.

نقاشی ها عموما تصاویری از سوارکاری، قصر ها وابنیه سلطنتی با طرح های اروپایی، گل ومرغ نمای ونمای خارجی خود بنا هستند در دیوارهای شرق و غرب آن چهار عدد قاب آیینه طراحی شده که مربوط به الحاقات سابق الذکر در دهه های ۱۳۳۰ هجری شمسی به بعد می باشد و بوسیله روشنایی برق در پشت آن به عنوان شب چراغ مورد بهره برداری قرار می گرفته است.

از دیگر تزئینات بکار رفته در بنای فوق الذکر درهای چوبی آن می باشد که به انواع ساده در طبقه همکف ومعرق با مفتول نشانده به صورت قاب وتنگه با ابزار زنی پیرامون قابها در طبقه اول تقسیم می گردد.

از نظر کار هنری بر روی سنگ،این بنا برخلاف بسیاری قلاع خان نشین منطقه دارای تنوع نبوده و تنها به نصب ساده ستونهای سنگی با کار مختصر بر روی آنها و در نشیمن گاهها و ورودی و ازاره های طبقه همکف بخش جنوبی ونیز قسمت صفه شمالی، به نقشهای هندسی و یا گلهای ساده چند پر اکتفا شده است. در میانه حیاط پر درخت شمالی، حوض سنگی بزرگی، با طرح ایرانی چند ضلعی قرار دارد

که آب آن قبلا از چشمه های موجود در ارتفاعات جنوبی مشرف به روستا بوسیله تنبوشه به حوض نسبتا کوچک در جلوی حیاط شمالی آورده شده وسپس بر اساس اختلاف سطح ونیروی ثقلی به تدریج به آ نمای حوض اصلی در داخل حیاط که در چهار سوی خود صورتکهای انسانی را داراست واز دهانشان آب با فشار به بیرون ریخته می شود منتقل می شده است

در میانه دیواره شمالی حیاط مشرف به حوض بزرگ،کاشیهای کوچک رنگی برای ایجاد تنوع به چشم می خورد که در کنار هم نقوش هندسی لوزی، مربع و بیضی رابه وجود آورده اند و در این میان کاشی آبی رنگی قرار داده شده که بر روی آن نوشته شده(سنه ۱۳۲۵ هجری قمری مبارکباد) که گویا مربوط به اتمام طر حههای تزییناتی داخلی بنا بوده و احتمالا به وقایع سیاسی اجتماعی ازجمله مسئله اعاده مشروطیت بی ارتباط نمی باشد. در حال حاضر این بنا همه روزه از ساعت ۸ صبح تا۶ بعدظهر پذیرای بازدیدکنندگان وعلاقه مندان آثار فرهنگی و تاریخی می باشد